شما می‌دانید این عالم ، عالم اسباب و علل است یعنی هر اتفاقی دارای علت و معلول است. یکی از علت‌های خوشبختی و البته آرامش در دنیا و آخرت، احترام به والدین است. خدای متعال این عالم را طوری قرار داده است که اینگونه باشد و نحوه رفتار ما با والدینمان تعیین کننده باشد.
ما انسان‌ها به گونه‌ای هستیم که هرگاه نسبت به اهمیت و ارزش موضوعی اطلاع یابیم, در اثر آن شناخت, انگیزه بهتر و بیشتری برای عمل و پای‌بندبودن به آن پیدا خواهیم کرد. لذا شایسته است ابتدا به اهمیت، قدر و منزلت والدین از دیدگاه اسلام اشاره‌ای نماییم و سپس به بیان راهکارها و چگونگی انجام وظیفه و احترام در قبال ایشان بپردازیم.
اسلام حساب ویژه اى براى پدر و مادر بازکرده و جایگاه ویژه‌ای برای آنان در نظر گرفته است؛ لذا در روایات آمده که اگر پدر و مادرى از فرزندانشان راضى باشند موجب خیر و برکت و سعادت فرزند مى شود، و اگر در حق فرزندان خود دعا کنند خداوند به این دعا توجه خاصى مى نماید؛ کمااین‌که اگر والدین از فرزندان ناراضى باشند و خداى ناکرده آنها را نفرین کنند ممکن است خداوند بر چنین فرزندانى که موجب ناراحتى والدین شوند قهر و غضب نماید.
در روایات آمده «نیکى کردن به والدین بزرگترین فریضه است» و یا اینکه مى فرماید «بهشت زیر پاى مادران است». آیات و روایات زیادی که در این زمینه وارد شده حاکى از اهمیتى است که خداوند براى والدین قائل شده است و اینها بدون حکمت نیست؛ چه اینکه اینها در مقابل زحماتى که والدین براى فرزندان متحمل مى شوند ناچیز است. آنها از لحظه انعقاد نطفه تا هنگام تولد و همچنین بعد از تولد دوران شیرخوارگى و بعد کودکى مشکلات بسیار زیادى را متحمل شده اند.
بنابراین خداوند نیز در مقابل زحمات آنها حقوق ویژه ای را براى آنها قائل شده است. از این رو باید در هر شرایطى احترام آنها را نگه داشت؛ هر چند در بعضى اوقات در برخورد با فرزندان خود دچار اشتباه شوند. البته توجه به این نکته لازم است که خداوند همه انسانها را در مقابل اعمال و رفتارى که انجام مى دهند مورد سؤال قرار مى دهد و والدین نیز باید پاسخگوى اعمال و رفتار خود باشند. بنابراین در همه حال ما وظیفه داریم به والدین خود احترام بگذاریم حتى اگر آنها به ما بى‌احترامى کنند و ما را مورد آزار و اذیت قرار دهند. فقط در صورتی که آنها بخواهند ما را به کار حرامى وادار کنند یا از انجام تکلیف واجبى باز بدارند، اطاعت از آنها جایز نیست چه اینکه اطاعت خداوند بر هر کس دیگری حتى والدین نیز مقدم است.
لذا اگر پدر و مادر در حق فرزند کوتاهی کنند و چه بسا ظلمی انجام دهند، این سبب نمی‌شود که فرزند هم درباره آنان به وظیفه‌اش عمل نکند. از این رو امام باقر (علیه السلام) فرمود: «خداوند در چند چیز رخصت و ترک را روا ندانسته است از جمله: نیکی به پدر و مادر چه آنها خوب باشند و چه بد (اصول کافی، ج ۲، ص ۱۲۹، ح ۱۵).
به هر حال، نیکی و احسان به پدر و مادر و خشنودی آنان را فراهم کردن حتی اگر کافر باشند لازم است و سعادت دنیا و آخرت را به همراه می آورد؛ چنان که امام صادق (علیه السلام) به جوان نومسلمان، در حق مادر مسیحی‌اش توصیه فرمود (همان، ص ۱۲۸، ح ۱۱).
نیکی و احسان به آنان حتی پس از مرگشان نیز راه‌گشای سعادت فرزند می‌گردد: رسول خدا (صلی الله علیه و اله) فرمود: «آقای خوبان در روز قیامت، کسی است که به پدر و مادرش پس از مرگشان نیکی کند (بحار، ج ۷۱، ص ۸۴، ح ۹۴، تحف العقول، ص ۴۶).
لازم به ذکر است که خداوند حکیم و مهربان، -در خصوص رعایت حق والدین- همین دستورات را به فرزندان شما نیز می دهد! (دقت کنید).
خلاصه کلام آن که دلیل این همه احترام و نیکی در حق پدر و مادر در یک چیز است و آن بزرگترین نعمت خداوند یعنی حق حیات است که اگر پدر و مادر نبودند؛ فرزندانی هم به وجود نمی آمدند. از این رو هر چه درباره پدر و مادر احترام و احسان شود به جا خواهد بود.
عمل به توصیه‌های زیر، راهگشا می‌باشد:
۱.سعی کنید نگاهتان به آنان محبت‌آمیز باشد. والدین شما یقینا به شما علاقه دارند و خیر و صلاح شما را می‌خواهند. شما نیز با چنین نگاهی با آنان برخورد کنید. این کار عبادتی شایسته در نزد پروردگار محسوب می‌شود. از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) نقل شده که فرمودند: النَّظَرُ إِلَى وَجْهِ الْوَالِدَیْنِ عِبَادَةٌ، نگاه به چهره والدین عبادت است (مستدرک الوسائل، ج ۱۵، ص ۲۰۴).
۲. به نیکی‌هایی که در حق شما انجام داده‌اند بیندیشید و آن‌ها را یادداشت کنید. خواهید دید که نیکی‌های آنان به شما آن قدر زیاد است که اشتباهات و خطاهای آنان در حق شما، در مقابل آن‌ها چیزی نخواهد بود.
۳. به والدینتان احترام بگذارید هر چند در دل نسبت به آنان احساس خوبی ندارید.
۴. به خود تلقین کنید که والدینتان را دوست دارید و از تلقین منفی نسبت به آنان اجتناب نمایید.
تکرار می‌کنیم که ظلم والدین به فرزندان، چیزی است بین خود و خدایشان که باید نزد او پاسخگو باشند و چیزی از وظایف شما نسبت به آنها کم نمی­کند. البته شما می­توانید به آنها اعتراض کنید و یا ناراحتی خود را از کار آنها بروز دهید؛ اما به هرحال به خاطر تمام زحماتی که از کودکی تا الآن برایتان کشیده­اند، نباید به آنها توهین کنید.
به این نکته اساسی توجه داشته باشید که گرچه ممکن است نتوانید تمام شرائط و امکانات موجود در خانواده را بر وفق مرادتان فراهم نمایید، ولى مطمئنیم که شما به عنوان فردی تحصیلکرده و متدیّن مى توانید با استفاده از راهکارهایی که در ادامه به چند مورد از آنها اشاره می­گردد، خود را با شرائط موجود به گونه‌ای مناسب و فعّال وفق داده و هماهنگ سازید که نه تنها از وضعیت موجود به درآیید، بلکه با ابتکار، خلاقیت و بهره مندشدن از توانمندیهاى خود، زندگی شاد و با نشاطی را برای خود و سایر اعضای خانواده تان رقم زنید؛‌ لذا توجه نمایید که:
شما تنها فردى نیستید که با این مسأله در خانواده خود مواجه هستید؛ متأسفانه جوانان بسیاری از مسأله مشابه شما در خانواده خود رنج می‌برند؛ لذا آن را به عنوان یک مسأله ببینید، نه یک معضل و مشکل لاینحل؛ زیرا بسیاری از هم سن و سالان شما توانسته‌اند با آن کنار بیایند؛ لذا شما نیز می­توانید.
در اینجا به بررسی راهکارهای مقابله با مشکلتان می‌پردازیم اما قبل از آن ذکر نکته‌ای ضروری است:
نکته کلیدی:
ممکن است با مطالعه پاسخ ارسالی، با خود بگویید که: چرا نوک پیکان به سمت من نشانه رفته و از من خواسته شده که برای بهبود روابط در فضای خانواده چنین و چنان کنم و یا اینکه با خود بگویید: اینها نیز مرا درک نکردند. واقعیّت امر این است که در موارد اینچنینی که فضای ارتباطی (مخصوصاً در محیط خانواده) با دیگران با مشکل مواجه می‌شود، هریک از اعضاء باید فارغ از سعی و تلاش طرف مقابل برای برقراری ارتباط پیشقدم گردد (مخصوصاً آن کسی که احساس نیاز بیشتری کرده و اقدام به مشاوره نموده است؛ زیرا با این عمل خود به نوعی نشان داده که متعهّد به رعایت موارد ارسالی از سوی مشاور است).
چه باید کرد:
۱. یکى از مهم ترین عوامل سازگارى و حسن تفاهم بزرگسالان و جوانان در خانواده و اجتماع این است که شخصیت تمام افراد در آن دو محیط مورد توجه و احترام باشد و هیچ فردى، در هر سنى که هست، خویشتن را در معرض اهانت و تحقیر نبیند و نسبت به عزت‌نفس و شخصیت خود احساس ناامنى و نگرانى ننماید. لذا توصیه می‌شود تا می‌توانید نسبت به والدین خود محبت نمایید؛ زیرا انسان به طور طبیعى دوستدار کسى است که به او نیکى کرده و دشمن کسى است که درباره او با بدى رفتار نموده است.
۲. یک اصل کلی در مورد انسانها وجود دارد و آن اینکه انسان موجودی تغییرپذیر است؛ یعنی همانطور که تأثیر روی دیگران می‌گذارد، از رفتار دیگران نیز متأثر می‌شود و رفتار او تغییر می‌کند. بهترین وسیله برای سالم‌سازی زمینه تأثیر بر روی رفتار آنها محبت نمودن, تحویل گرفتن و احترام گذاردن به آن‌ها است؛ آن هم احترام بدون قید و شرط و به عنوان پدر و مادر و کسی که سهمی بزرگ در حیات شما دارند.
قطعاً شما با رفتار پسندیده خود می‌توانید پدر و مادر خود را تحت تأثیر قرار دهید. آن‌ها را آن گونه که هستند، دوست بدارید؛ از آن‌ها اطاعت کرده و فرمانبردارشان باشید؛ چون رفتار و روحیه والدینتان با گذر عمر به صورت یک صفت ثابت شخصیتی در آمده است، سخت تغییر می‌پذیرد و متحول ساختن چنین افرادی دشوار می‌نماید؛ اما امری شدنی است. لذا نیازمند صبر و حوصله و همین طور تدبیر و هوشیاری و ظرافت‌های رفتاری خاص از طرف شما است.
هرگز سعی در ایجاد تغییر ناگهانی و برخوردهای تند وعجولانه نداشته باشید، که این شکل رفتار نه تنها ایشان را به سوی مخالفت می‌کشاند، بلکه ناسازگاری را به صورت لجاجت آمیز در آن‌ها تشدید می‌نماید.
۳. از جدال و جر و بحث با آن‌ها جداً خودداری کنید.
۴. از طرح مسائل اختلافی -ولو مطلب کوچک و پیش پا افتاده- در خانواده اجتناب کنید.
۵. در کارهای منزل به مادرتان کمک کنید بدون اینکه او از شما در خواست کمک کند و بدون اینکه شما منتی بر او داشته باشید.
۶. در صورت امکان هر از چند گاهی هدیه‌ای -هر چند کوچک- برای پدر و مادر خود تهیه کنید.
۷. جنبه‌های مثبتی که پدر و مادر­تان دارند را برجسته کنید و گاهی اوقات آن را مطرح کنید. سعی کنید هر چه بیشتر خوبی‌های آن‌ها را ببینید تا بتوانید روابط بهتری با ایشان برقرار سازید.
۸. برای تأمین اهداف رفتاری خود در مورد ایشان از روش غیرمستقیم استفاده کنید. ابتدا خودتان را به اخلاق نیک بیارایید تا آن‌ها ازعمل شما متأثر گردند، نه از حرف شما؛ که این بهترین شیوه اصلاح بزرگترها است.

در ادامه از افرادی که در پدر و مادرتان نفوذ دارند و می‌توانند تأثیر بگذارند (مانند اقوام و خویشان دلسوز که والدینتان از آنها حرف شنوی دارند) استفاده نمایید؛ چرا که بعضی از افراد برخلاف اخلاق تندی که در خانه دارند در بیرون از خانه -به خصوص نزد بعضی افراد- نرم و حرف شنو هستند؛ لذا از طریق آنها می‌توانید به اهداف خود در زمینه اصلاح اخلاق ایشان، برسید.
۹. شنونده خوبی برای نظرات آن‌ها باشید و با گوش جان صحبت‌های ایشان را بشنوید.
۱۰. سعی کنید علاقمندی خود را نسبت به تأمین خواسته‌های پدر و مادرتان در رفتار و گفتار خود نشان دهید.
۱۱. برای گفتگو و مذاکره با آن‌ها در مورد مسأله مورد نظر خود وقت مناسبی تعیین کنید.
۱۲. هیچ گاه از والدین خود به دلیل داشتن نظری مخالف با نظر خود ایراد نگیرید و سرزنششان نکنید. به موضوع حمله ببرید نه به شخص.
۱۳. به احساسات منفی و غیرقابل کنترل خود در برابر ایشان اجازه بروز ندهید.
۱۴. ارتباط میان فردی مؤثر، زمانی برقرار می‌شود که از مثبت‌گرایی نسبی بهره‌مند باشید. واقعیت این است که هر اندیشه مثبت یا منفی که در ذهن انسان جاری می‌شود بر سرنوشت او اثر می‌گذارد؛ ‌لذا مطمئن باشید جملاتی نظیر «پدر و مادرم اهل قیاس هستند»؛ از پدر و مادرم خشمگین و عصبانیم» در نگرش شما و در روابط با آنها تأثیر گذار است.
یادتان باشد که اگر والدین محترمتان مشکل و نقصی در فضای ارتباطی خانواده ایجاد می­کنند، نباید شما با اعمال و یا احساسات خود ضربه‌ای دیگر بر پیکره آن وارد ساخته و نتیجه را مساوی نمایید.
۱۵. یک رابطه سالم، گفتگوی سالم می‌طلبد؛ ‌لذا سعی کنید با پدر ومادرتان بر سر مسائل گوناگون با ملایمت و نرمی سر گفتگو را باز نمایید. توجه داشته باشید که هیچ‌کس دقیقاً همان چیزی نیست که خواهان آن هستید.