سوال

با سلام. نام دو فرشته نگهبان روی شانه راست و چپ چه می باشد؟

پاسخ

نام آن دو فرشته: رقیب و عتید می باشد.

إِذْ یَتَلَقَّی الْمُتَلَقِّیانِ عَنِ الْیَمِینِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعِیدٌ * ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلاَّ لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ[1]

*به خاطر بیاورید هنگامی که دو فرشته راست و چپ که ملازم انسان هستند اعمال او را دریافت می‏دارند.

* هیچ سخنی را انسان تلفظ نمی‏کند مگر اینکه نزد آن فرشته‏ای مراقب و آماده برای انجام ماموریت است.[2]                 

“رقیب” به معنی مراقب و “عتید” به معنی کسی است که مهیای انجام کار است، لذا به اسبی که مهیای دویدن است “فرس عتید” می‏گویند، و به کسی که چیزی را ذخیره و نگهداری می‏کند نیز “عتید” گفته می‏شود (از ماده “عتاد” بر وزن جهاد به معنی ذخیره کردن).

غالب مفسران معتقدند که “رقیب” و “عتید” همان دو فرشته‏ای است که در آیه به عنوان ” متلقیان” از آنها یاد شده است، فرشته سمت راست‏ نامش “رقیب” و فرشته سمت چپ نامش “عتید” است، گرچه آیه مورد بحث صراحتی در این مطلب ندارد، ولی با ملاحظه مجموع آیات چنین تفسیری بعید به نظر نمی‏رسد.

در اینکه این دو فرشته چه سخنانی را می‏نویسند؟ در میان مفسران گفتگو است:

جمعی معتقدند همه را می‏نویسند، حتی ناله‏ای را که دردمند در موقع درد سر می‏دهد! در حالی که بعضی دیگر عقیده دارند تنها الفاظ خیر و شر و واجب و مستحبّ یا حرام و مکروه را می‏نویسند و کاری به مباحات ندارند.

اما عمومیت تعبیر آیه نشان می‏دهد که تمامی الفاظ و گفتار آدمی ثبت می‏شود.

جالب اینکه در حدیثی از امام صادق (ع) آمده است که‏:

ان المؤمنین اذا قعدا یتحدثان قالت الحفظة بعضها لبعض اعتزلوا بنا، فلعل لهما سرا و قد ستر اللَّه علیهما!:

“هنگامی که دو مؤمن کنار هم می‏نشینند و بحثهای خصوصی می‏کنند، حافظان اعمال به یکدیگر می‏گویند: ما باید کنار رویم، شاید آنها سری دارند که خداوند آن را مستور داشته".

راوی می‏گوید:” مگر خداوند عز و جل نمی‏فرماید ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ: “هیچ سخنی انسان نمی‏گوید مگر اینکه فرشته مراقب و آماده ثبت اعمال نزد آن حاضر است"؟

امام فرمود:

ان کانت الحفظة لا تسمع فان عالم السر یسمع و یری:

“اگر حافظان سخنان آنها را نشنوند خداوندی که از اسرار با خبر است می‏شنود و می‏بیند"! [3]

از این روایت استفاده می‏شود که خداوند برای اکرام و احترام مؤمن بعضی از سخنان او را که جنبه سری دارد از آنها مکتوم می‏دارد، ولی خودش حافظ تمام این اسرار است.[4]

[1] . سوره مبارکه ق‏ آیه 17 و 18

[2] . تفسیر نمونه، ج‏22، ص: 243

[3] . اصول کافی” مطابق نقل” نور الثقلین” جلد 5 صفحه 110.

[4] . تفسیر نمونه، ج‏22، ص: 249 تا ص: 251